Nie masz czasu przeczytać? Posłuchaj wersji audio!
Manaizm
Opiera się on na wierze w manę, czyli bezosobową siłę, która nadaje wyjątkowe, nadzwyczajne właściwości i cechy (np. siłę fizyczną, mądrość) ludziom, przedmiotom naturalnym (np. kamieniowi, roślinie) czy tym wytworzonym przez człowieka (np. broni). Mogła przyczyniać się do dobrego i złego. W grupach plemiennych manę posiadały przede wszystkim osoby, które pełniły znaczące funkcje w społeczności – przewodnik plemienia, kapłani. Co ciekawe ilość many w jednostce nie była stała, mogła ona ulec zmniejszeniu. Aby temu zapobiec, praktykowano środki magiczne, mające na celu utrzymanie wysokiego jej poziomu. W osobie zajmującej niższą pozycję w hierarchii mana także była obecna. Uwidoczniała się w wybitnych zdolnościach np. celności, umiejętności tropienia czy szybkiego biegu. W naturze mana obecna była np. w wodzie czy roślinach, nadając im właściwości lecznicze.
Fetyszyzm
Fetyszyzm jest związany z kultem przedmiotu naturalnego bądź wytworzonego przez człowieka. Fetyszem mogło być wszystko, począwszy od małego kamyka, poprzez rośliny czy kości, do każdego przedmiotu stworzonego przez człowieka. Taka rzecz miała posiadać nadprzyrodzone cechy i właściwości lub być siedliskiem tajemnych sił. Obiekt ten rzekomo działał na korzyść właściciela. Nieważna była wartość użytkowa, a ta magiczna, która „mieszkała” w danym egzemplarzu. Miał on właściciela chronić przed chorobami czy niebezpieczeństwem, jak również zapewnić powodzenie i szczęście w życiu. Charakterystyczne jest to, że fetyszyści wierzą, iż można posiadać dużą ilość fetyszy, bo mają one nieograniczony zasięg. Warto wspomnieć, że nie wszystkie fetysze były pokazywane innym. Uważano je za bardzo osobiste i najczęściej korzystać z nich mogli tylko najbliżsi członkowie rodziny.
Totemizm
Pierwotne ludy wierzyły, że każdy klan czy plemię ma swojego praprzodka, stwórcę czy nauczyciela, któremu należy się odpowiedni szacunek. Takim przodkiem-założycielem mogło być zwierzę, drzewo albo nadprzyrodzony duch. Totemizm sprzyjał wzmocnieniu więzi, łączących poszczególnych członków klanu. Dodatkowo poszczególne grupy używały symboli swojego praprzodka – np. wilka, niedźwiedzia czy dębu. Wierzący członkowie klanu, którego totemem był np. niedźwiedź, mieli zakaz zabijania tego zwierzęcia, który był traktowany jako odzwierciedlenie cielesnej postaci protoplasty. Wiara totemiczna zakładała, że człowiek pochodzi od zwierzęcia lub rośliny i to one powodowały, że ludzie wyglądają tak, jak to widzimy.
Totemizm mieścił w sobie praktyki, które obejmowały tańce ku czci przodka, praktyki poświęcone wspominaniu czynów praprzodka lub obrzędy pomnażania totemów. Czasem połączone były z inicjacją młodzieży.
Czarodziejstwo/Szamanizm
Pod tym pojęciem rozumiemy praktyki i czynności magiczne skoncentrowane wokół osoby nazywanej czarownikiem albo szamanem. Miał on posiadać nadprzyrodzoną moc, dzięki której mógł chronić ludzi, a także pośredniczyć między człowiekiem a światem duchów. Osoba ta musiała odznaczać się szeroką wiedzą dotyczącą leczenia i leczniczych właściwości roślin oraz zjawisk zachodzących w przyrodzie. Musiała także umieć „wpływać” np. na zjawiska atmosferyczne. Co za tym idzie, czarownik cieszył się dużym poważaniem, a nierzadko i wzbudzał lęk wśród członków społeczności. Zadaniem szamana była przede wszystkim walka ze złem i przypominanie ludziom, by działając, dążyli ku dobru. Znane są obrazki, kiedy szaman podczas tańca czy przy rytmicznych dźwiękach bębna popada w trans, co świadczy o tym, że nawiązał on kontakt z duchami. Bardzo często (jeśli nie zawsze) wchodzenie w trans wiąże się z zażywaniem/paleniem ziół, powodujących narkotyczne wizje.
Totemizm, szamanizm, fetyszyzm współcześnie
Wierzenia te w przekształconej formie są obecne w naszym życiu. Nawet jeśli nie stykamy się z nimi bezpośrednio, to być może w naszym kręgu jest ktoś, kto miał lub ma styczność z pozostałościami tych wierzeń. Totemizm w pewnym sensie stosują rodziny, posiadające swój herb rodowy. Także każde województwo, powiat czy miasto ma swój herb, który niejako identyfikuje społeczność mieszkającą w danym regionie. Fetyszyzm, choć obecnie kojarzy się z zaburzeniem seksualnym, to patrząc przez pryzmat wierzeń, łączy się z magią i widoczny jest w amuletach, przedmiotach (znana królicza łapka), które trzymamy „na szczęście”. Współczesne szeptuchy po części są w społecznościach traktowane jak szamani – znają się na roślinach i leczą niekonwencjonalnie.
Pierwotne wierzenia, a wierzenia „cywilizacyjne”
Omówione zostały niektóre wierzenia ludów pierwotnych, które obecnie są traktowane jako prymitywne. Czy słusznie? Oczywiście wszystkie one nadal w niezmienionej lub nieznacznie zmienionej formie są praktykowane przez społeczności zamieszkujące np. Afrykę, Australię czy Amerykę Południową, które nie poddały się wpływowi misjonarzy innych religii. Jednakże patrząc chłodnym okiem na omówione wierzenia – praktyki, obrzędy – możemy odnieść wrażenie, że wielkie religie, chcąc zaskarbić sobie nowych wyznawców, zaadoptowały i zmodyfikowały na swoje potrzeby elementy z pierwotnych wierzeń.
Trzeba pamiętać, że wraz z rozwojem człowieka ewoluowały wierzenia. Jedna religia zmieniała się w inną lub na jej bazie powstawała kolejna. Wszystkie pierwotne wierzenia nie są od siebie odrębne, ale łączą się ze sobą.
Bibliografia:
- Mana, hasło w: Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/mana;3937052.html [Dostęp dnia: 26.01.2023]
- Pełka, Leonard J., Śladami pierwotnych wierzeń. Duchy, bóstwa, totemy, Poznań 2021.
- Wszystko, co musisz wiedzieć o animizmie, 2018, Aetherius, https://aetherius.pl/wszystko-co-musisz-wiedziec-o-animizmie/ [Dostęp dnia 26.01.2023].
Ewelina Powierska
Korektor:Ewa Kajtoch
korektorka, redaktorka, a czasem nawet autorka. Mieszka i pracuje w Krakowie. Zapewniała już korektorskie wsparcie między innymi portalowi Archiwum Zbrodni. W wolnych chwilach pisze opowiadania.
