sąd ziemski (iudicium terrestre)  w założeniu miał zajmować się sprawami szlachty osiadłej występującej w roli pozwanych. W praktyce były to sprawy cywilne w ówczesnym pojmowaniu – takie,  w których dochodzono odszkodowania (również tzw. zabójstwo cywilne). W składzie takich sądów występowali: sędzia, podsędek i pisarz ziemski. Gromadzono się na sesje sądowe dwa albo trzy razy do roku. Wiele czynników zakłócało ich pracę m.in. epidemie, sejmy, pospolite ruszenie, nieobecność urzędników, śmierć władcy. Na przełomie XVII i XVIII wieku nastąpił kryzys tego rodzaju sądownictwa.