Nie masz czasu przeczytać? Posłuchaj wersji audio!
Pielgrzymki dla heretyków
Jednym z elementów pokuty kościelnej było podróżowanie po miejscach kultu, związanych z katolicyzmem. W przypadku wspólnoty katarów i ich doskonałych (perfecti), jak nazwali się katarscy duchowni, którzy otrzymali „sakrament” consolamentum, jako pokutę zarządzano często pielgrzymki. Kościół uznawał ich za heretyków ze względu na wiarę w dualizm świata materialnego, rządzonego przez szatana i świata duchowego, rządzonego przez Boga, oraz uznanie cielesności i wcielenia za złe (stąd powodowana doktrynalnie rezygnacja z kontaktów seksualnych). W ramach kary katarów zmuszano do udawania się do Francji, Rzymu, Konstantynopola, różnych francuskich lub angielskich sanktuariów. Na kilka lat przed początkiem XIV stulecia duchowni kościoła katolickiego zaczęli oskarżać katarów o „perfidię”, zauważając, że wykorzystują oni owe pielgrzymki do swoich celów, mogąc swobodnie się przemieszczać, i nawiązywać kontakty w różnych państwach, co stwarzało im przecież wielkie możliwości nie tylko utrzymania się przy życiu, ale i rozwoju, i głoszenia swoich poglądów.
Powszechną praktyką, jeśli chodzi o tego typu pokutne podróże, było ustalanie, gdzie trzeba się udać i ile razy odwiedzić dane miejsce oraz wyznaczanie ram czasowych dopełnienia tych czynności. Odbycie pielgrzymki należało poświadczyć, zdobywając specjalne zaświadczenie (littera testimonialis) jej odbycia w miejscu, do którego wyruszano.
Wszystko to były typowe formy pokuty kościelnej. Zaskakiwać może postanowienie synodu w Narbonie, zwołanego w roku 1243, na mocy którego ludzie, uznani za heretyków przez kościół rzymski, byli zobowiązani do udziału w krucjacie, jeśli akurat papież by ją chciał zorganizować.
Warto zaznaczyć, że praktyka pokut kościelnych dla osób niezgadzających się w zasadami wiary katolickiej, obowiązywała w kościele katolickim na długie wieki przed powstaniem inkwizycji. Synod w Elwirze (nieistniejąca obecnie miejscowość w dzisiejszej Andaluzji w Hiszpanii) ustanowił obowiązek dziesięcioletniej pokuty wobec osób, które miały śmiałość nie zgadzać się z dogmatami katolickimi. Prawo to wprowadzono w roku 306.
Jako ciekawostkę dużo mówiącą o ówczesnej mentalności dodam informację na temat innych postanowień tego synodu, według których:
„nie należy w dzień palić świec na cmentarzu, aby nie niepokoić duchów świętych” [kanon 34], albo że „zabrania się, by wierna lub katechumenka miała mężczyznę długowłosego lub fryzjera” [kanon 67].”
Widzimy tu dążność do kontroli nad wszystkimi aspektami życia wiernych. Cóż dopiero mówić o podważaniu dogmatów wiary: na to Kościół katolicki, będąc organizacją funkcjonującą w opisany sposób i przejawiający taki sposób myślenia, pozwolić nie mógł.
Pons Roger i palenie kości
Dobrze udokumentowanym i typowym przykładem pokuty kościelnej była ta, którą odbył członek wspólnoty katarskiej Pons Roger z Treville. Pokuta odbywała się rzecz jasna na oczach całej parafii. Przez trzy tygodnie, każdej niedzieli, na wpół rozebrany Pons Roger szedł w procesji od bramy swej miejscowości do kościoła parafialnego, a w drodze był okładany batem przez księdza.
By było wiadomo, kogo poddaje się reedukacji lub zabija, często używano specjalnej czapki zwanej coroza, na której wypisywano imię osoby, poddawanej presji.
Ciało martwego heretyka często nadal podlegało karze. Jeśli skazany przez Kościół katolicki człowiek umarł przed zabiciem go, jego ciało często palono na stosie. Bywało, że nawet po śmierci i pogrzebaniu ciała, wykopywano kości znanych postaci z ruchów uznawanych za heretyckie lub znanych głosicieli odmiennych prawd wiary skazanych na śmierć, wystawiano je na widok publiczny i palono.
red. BR
Bibliografia:
Acta Synodalia ab anno 50 ad annum 381 (Synodi et Collectiones legum vol. I) – Dokumenty synodów od 50 do 381 roku (Synody i Kolekcje Praw tom 1), układ i opracowanie Arkadiusz Bar on i Henryk Pietras SJ, Kraków 2006 (Wydawnictwo WAM, „Źródła Myśli Teologicznej” 37).
Borisov S., Borisovsiy A., Dobrovich A., Novak M.,The cultural and anthropological aspects of penance for religious dissent in previous Centuries, SHS Web of Conferences, (2019).
Kraś P., Public penance of heretics: its form and functions, Roczniki Humanistyczne, Volume 66, issue 2-2018.
Kraś P., The System of the Inquisition in Medieval Europe, Studies in History, Memory and Politics vol. 36, red. Forecki P., Wolff-Powęska A., Warszawa 2020.
Ormerod R., Roach A., The Medieval Inquisition: The scale-free Networksand the Supressions of Heresy, Glasgow 2004.
Rocker, Nationalism and culture, Rows Collection, 1933.
Aleksandra Liszka
Korektor: Ewa Kajtoch
korektorka, redaktorka, a czasem nawet autorka. Mieszka i pracuje w Krakowie. Zapewniała już korektorskie wsparcie między innymi portalowi Archiwum Zbrodni. W wolnych chwilach pisze opowiadania.
