Social Media

Generic selectors
Exact matches only
Search in title
Search in content
Post Type Selectors
Postaw mi kawę na buycoffee.to

Publiczna pokuta heretyka, czyli sposoby łamania woli przez papiestwo (część 1)

„Chociaż heretycy przez długi czas mieli swoje skryte leża, umykając w kryjówki jak kraby i jak małe liski, przymierzające się do zniszczenia winnicy Pańskiej, teraz jednakże, napędzani przez swoje grzechy, pojawiają się publicznie (...) głosząc w pewnych miejscach, szukając pokarmu u prostaczków i ofiar wśród niewykształconych.” - Papież Grzegorz IX, dekret Ille humani generis, 1231

Nie masz czasu przeczytać? Posłuchaj wersji audio!

Przymusowy powrót na łono Kościoła

Celem Inkwizycji było unicestwienie heretyka (exterminatio) lub skłonienie go wszelkimi sposobami do przejścia na katolicyzm. Według jednego z zachowanych podręczników dla inkwizytorów, priorytety, które przyświecały organizacji, były następujące:

„Koniec procesu i egzekucja służy nie tylko zbawieniu duszy oskarżonego, ale chwalebnemu celowi, jakim jest pozytywne oddziaływanie na społeczność przez terroryzowanie ludzi”.

W swoich zapiskach Bernard Gui – Bernardus Guidonis (łac.) – żyjący na przełomie XIII i XIV wieku francuski zakonnik – dominikanin, najbardziej znany z bycia autorem podręcznika dla inkwizytorów „Practica Inquisitionis Haereticae Pravitatis” i działalności inkwizytorskiej, podkreślał, że zadaniem inkwizycji jest skłonienie heretyka do porzucenia grzesznego życia (correctio) i powrotu na łono Kościoła katolickiego (conversio).

Jan XXII błogosławi Bernarda Gui, biskupa Lodève, domena publiczna

Zauważmy, że grzeszne życie było z góry przypisywane heretykowi. Niezależnie od tego, jak naprawdę wyglądała jego egzystencja, heretyk był traktowany jako ktoś zły, przewrotny i zepsuty, a wszystko po to, by go potem z pompą, pokazowo „nawrócić”. Piszę w cudzysłowie, ponieważ heretyk miał swoje przekonania i swoją wiarę, które nie były akceptowane przez hierarchów Kościoła. Zastraszanie go i grożenie mu śmiercią miało na celu wywarcie takiego wrażenia, żeby przyjął katolicyzm. Warto zauważyć, że nawet jeśli udało się tego człowieka złamać, często go zabijano, by zminimalizować szanse, że ktokolwiek pozwoli sobie w przyszłości na podważanie dogmatów Kościoła katolickiego.

Kościół katolicki jako średniowieczny prawodawca

Kościół katolicki traktował ludzi, którzy głosili poglądy sprzeczne z zasadami wiary katolickiej, jak błądzących. Stad herezja w rozumieniu Kościoła katolickiego była traktowana jako błąd w wierze (error fidei). Była również uważana za ciężki grzech i naruszenie prawa ustanowionego przez Kościół. To ostatnie jest ważne, ponieważ inkwizycja to instytucja sądowniczo – śledcza Kościoła. By zrozumieć mechanizm jej działania, musimy wiedzieć, że Kościół katolicki miał olbrzymią władzę, którą sprawował na mocy prawa kanonicznego (kościelnego). Złamanie przepisów prawa kościelnego było wiec traktowane jak zbrodnia (crimen). Tak wielka władza organizacji kościelnej była możliwa wyłącznie dzięki jej szerokiej akceptacji ze strony władzy świeckiej. Jak wielki był zasięg tej zgody, wiedzą nawet ludzie nie zainteresowani studiowaniem historii. Dobitnie o sile Kościoła katolickiego świadczy to, z jakim rozmachem jeden z najpotężniejszych papieży średniowiecznych, Innocenty III (1198 – 1216), używał zakazów kościelnych:

„(…) zakaz Kościoła, który z nieustępliwą stanowczością nakładał na całe kraje, aby podporządkować sobie doczesnych władców. W kraju objętym zakazem wszystkie kościoły pozostawały zamknięte. Żadne dzwony nie wzywały wiernych do modlitwy. Nie było chrztów ani ślubów, nie przystępowano do spowiedzi, nie udzielano umierającym namaszczenia ani zmarłych nie chowano w poświęconej ziemi. Można sobie wyobrazić straszne skutki takiego stanu rzeczy na morale ludzi w czasach, gdy wiarę uważano za najważniejszą”.

Ten przykład świadczy wymownie o potędze kościoła katolickiego w dawnych czasach, kiedy organizacja ta stała nawet wyżej, jeśli chodzi o moc, niż władza świecka. I swą potęgę utrzymała na bardzo wysokim poziomie przez długie wieki, miała więc niezwykły posłuch.

Papież Innocenty III, domena publiczna

Przykłady pokut kościelnych

W ramach pokuty, nałożonej przez Kościół, następowała swoista reedukacja osoby, która wierzyła w Boga w inny sposób, niż nakazywał Kościół. Człowiek uznany za heretyka miał obowiązek prowadzenia gorliwego życia religijnego. Stawał się znawcą ceremonii, odprawianych w pobliskim kościele. Jakby tego było mało, musiał także uczestniczyć w ogłaszaniu wyroków, wydawanych przez sąd inkwizycji. Był również zmuszany do uczestnictwa w pielgrzymkach i procesjach, w trakcie których przebywał  w towarzystwie duchownych. Zmuszany był również do ponawiania publicznych wyznań wiary katolickiej. Znana z okrucieństwa hiszpańska inkwizycja zalecała, by na heretykach  wymuszano dożywotnie uczestnictwo we wszystkich mszach niedzielnych i świątecznych.

Podręcznik dla inkwizytorów „Processus inquisitionis”, powstały w I połowie XIII w., opisuje, jakie pokuty były nakładane na heretyków, którzy dali się złamać i wracali do życia w społeczeństwie jako członkowie wspólnoty katolickiej. Zalecano na przykład, by osoby te nosiły dożywotnio żółte krzyże naszyte na przodzie i z tyłu szaty. Jaskrawość materiału miała naznaczyć heretyka jako kogoś, kto uczynił coś złego i musi dożywotnio ponosić za to konsekwencje.

Kolaż - Grafika Komputerowa - Projekt Ksti

Zauważmy, pomijając już niewłaściwość ograniczenia czyjejś swobody wyznaniowej, że pokuta w rozumieniu Kościoła katolickiego miała prowadzić do niewybaczenia spraw, interpretowanych jako przewiny. Nie tylko nie pozwalano na to, by ktokolwiek kwestionował nauczanie Kościoła, ale również naznaczano do końca życia tego, kto powrócił do społeczności katolickiej lub kładziono kres życiu tej osoby.

 

Druga część zostanie opublikowana 1 lutego 2024.

 

red. BR

Bibliografia:

Acta Synodalia ab anno 50 ad annum 381 (Synodi et Collectiones legum vol. I) – Dokumenty synodów od 50 do 381 roku (Synody i Kolekcje Praw tom 1), układ i opracowanie Arkadiusz Bar on i Henryk Pietras SJ, Kraków 2006 (Wydawnictwo WAM, „Źródła Myśli Teologicznej” 37).

Borisov S., Borisovsiy A., Dobrovich A., Novak M.,The cultural and anthropological aspects of penance for religious dissent in previous Centuries, SHS Web of Conferences, (2019).

Kraś P., Public penance of heretics: it’s form and functions, Roczniki Humanistyczne, Volume 66, issue 2-2018.

Kraś P., The System of the Inquisition in Medieval Europe, Studies in History, Memory and Politics vol. 36, red. Forecki P., Wolff-Powęska A., Warszawa 2020.

Ormerod R., Roach A., The Medieval Inquisition: The scale-free Networksand the Supressions of Heresy, Glasgow 2004.

Rocker, Nationalism and culture, Rows Collection, 1933.

Korektor: Ewa Kajtoch

korektorka, redaktorka, a czasem nawet autorka. Mieszka i pracuje w Krakowie. Zapewniała już korektorskie wsparcie między innymi portalowi Archiwum Zbrodni. W wolnych chwilach pisze opowiadania.

Inne publikacje

Udostępnij ten artykuł na swoich profilach

Warto zobaczyć:

Podobał Ci się tekst?

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Może Cię zainteresować:

Średniowiecze

Symbolika i sztuka, czyli wilkołaki i demony w kościołach

Obraz miał pierwszeństwo przed słowem; tak było dawniej, ale także współcześnie jest ten trend zauważalny. W początkach naszej państwowości dzieła sztuki miały ogromną rolę przekazywania wiedzy, treści i znaczeń symbolicznych. O nich właśnie postaram się opowiedzieć w tym krótkim tekście.

Czytaj więcej »
Współczesność

Alcatraz – wyspa, więzienie i słynna ucieczka

Skalista wyspa u wybrzeży San Francisco. Słońce, morze i wszechobecna sól. Dzisiaj miejsce to jest chętnie odwiedzane przez turystów, którzy chcą zobaczyć na własne oczy słynne więzienie o zaostrzonym rygorze. Zapoznajmy się w takim razie z historią tego miejsca i opisem ucieczki więźniów – Franka Morrisa i braci Anglinów. Czy rzeczywiście się udała?

Czytaj więcej »
Nowożytność

Szubienica, pal, garota. Przegląd kar w dawnej Rzeczypospolitej

Popełnienie przestępstwa niosło za sobą nieuchronność postawienia przed sądem. Spisane prawo (ale także zwyczajowe) zawierało opisy popełnionych przestępstw oraz konsekwencji im odpowiadającym. Znajdziemy je m.in. w kodeksie cesarza Justyniana Wielkiego, statutach Kazimierza Wielkiego i Carolinie. Poniżej postaram się zwięźle przytoczyć kilka głównych punktów procesu i rodzajów kar w Rzeczypospolitej późnego średniowiecza oraz nowożytności.

Czytaj więcej »
Skip to content