Social Media

Generic selectors
Exact matches only
Search in title
Search in content
Post Type Selectors
Postaw mi kawę na buycoffee.to

„Z moją śmiercią zgiń, ziemio, w płomieniach”. Jak wyglądał Wielki Pożar Rzymu w okresie rządów Nerona?

Wielki Pożar Rzymu (Magnum Incendium Romae) wybuchł w Rzymie w nocy z 18 na 19 lipca 64 r. n.e. w okresie rządów cesarza Nerona. Informacje o nim czerpiemy z ,,Żywotów cezarów'' Swetoniusza i ,,Roczników'' Publiusza Korneliusza Tacyta. Nie wiadomo, z jakiej przyczyny doszło do pożaru. Najbardziej wiarygodny ze wskazanych wcześniej autorów antycznych — Tacyt — nie wiedział, czy pożar wybuchł w wyniku nieszczęśliwego wypadku, czy było to działanie celowe np. z polecenia cesarza Nerona. Jak sam napisał: „obydwie wersje podają pisarze”. Przez Tacyta pożar ten był nazwany „cięższym i okropniejszym od wszystkich, jakie temu miastu gwałtowność pożarów wyrządziła”.
Starożytny Rzym w ogniu: Neron w cesarskich szatach stoi samotnie w budynku na wzgórzu, patrząc na pożar miasta. Na drugim planie, płomienie o różnych odcieniach czerwieni pochłaniają budynki miasta, przedstawiając dramatyczny obraz starożytnego Rzymu w płomieniach. Wielki Pożar Rzymu.

Nie masz czasu przeczytać? Posłuchaj wersji audio!

Pożar wybuchł w części Cyrku Wielkiego (Circus Maximus), która przylega do Wzgórza Palatyńskiego i Celijskiego. Tam w kramach płonęło pełno towarów. Stosunkowo szybko ogień ogarnął cały cyrk. Nie mogły go zatrzymać ani pałace, ani świątynie, gdyż nie były ognioodporne. Pożar rozpostarł się po równinach, potem na wyniosłościach, a to znowu pustoszył niżej położone tereny. W skutek tak szybkiego i gwałtownego pożaru miasto było szybko trawione przez płomienie. Ciasne i skręcające w tę i ową stronę ulice oraz nieregularne szeregi domów ułatwiały rozprzestrzenianie się ognia. Mieszkańcy niezdecydowani czego mają unikać, a czego szukać, zapełnili ulice i pola. Jedni ginęli, straciwszy swe mienie, a nawet środki na jednodniowe utrzymanie, a drudzy z powodu miłości, podczas próby ratowania najbliższych. W Rzymie zgromadził się tłum ludzi zabraniających gaszenia pożaru. Wielu prowadziło grabież wykorzystując nadarzającą się sytuację.

Obraz 'Incydent w Rzymie', namalowany przez Huberta Roberta w 1785 roku, ukazuje moment Wielkiego Pożaru Rzymu z czasów Neron. Widzimy chaotyczną scenę, gdzie pożar konsumuje budynki, a ludzie w panice próbują uciec. Obraz jest w domenie publicznej
Hubert Robert, Incydent w Rzymie (1785), domena publiczna

Powrót Nerona do Wiecznego Miasta

Gdy wybuchł pożar cezar Neron przebywał w Ancjum. Wrócił do Rzymu, dopiero gdy ogień zbliżył się do jego pałacu, który wybudował, łącząc Palatyn z Ogrodami Mecenasa. Nie udało się jednak zapobiec dotarciu żywiołu do Palatynu, pałacu cesarskiego i wszystkiego co było wokoło. Neron po przybyciu do płonącego Rzymu zachował się niezwykle odpowiedzialnie i adekwatnie do tak ciężkiej sytuacji. Rozkazał, aby otworzono dla ludu Pole Marsowe, gmachy Agryppy i jego własne ogrody. Nakazał wznosić naprędce budynki, aby w ten sposób zapewnić przytułek tłumowi nędzarzy. Neron kazał także, aby mieszkańcom Rzymu dowieziono artykuły pierwszej potrzeby z Ostii i sąsiednich miast municypalnych oraz obniżono ceny zboża aż do trzech sestercji.

Popiersie Cesarza Nerona, kluczowej postaci w historii Wielkiego Pożaru Rzymu, w domenie publicznej. Detal przedstawiający twarz i górną część szyi cesarza, podkreślając jego charakterystyczne rysy
Neron, domena publiczna

Te decyzje przysporzyły mu popularność, lecz niestety przeciwnicy roznieśli pogłoski, że właśnie w chwili, gdy miasto stało w płomieniach, on wystąpił na scenę domowego teatru i opiewał zagładę Troi. Wtedy właśnie miał porównywać pożar Rzymu z pożarem, który strawił niegdyś Troję zdobytą przez Achajów. Neron, patrząc na ogień z wieży Mecenasa w ogrodach, które rozciągały się na Eskwilinie, między Porta Viminalis i Esquilina i rozkoszując się, jak mówił „pięknością płomienia”, odśpiewał Zdobycie Ilionu w swoim stroju aktorskim.

Okiełznanie płomieni

Pożar ugaszono dopiero szóstego dnia u stóp Eskwiliów, „zwaliwszy na niezmiernej przestrzeni budynki”. Niestety ogień znów zaczął grasować na bardziej otwartych placach miasta. Straty w ludziach były małe, lecz świątynie bóstw i portyki przeznaczone dla rozrywki legły w gruzach. Ponieważ pożar wybuchł w Emiliańskich posiadłościach prefekta pretorianów Ofoniusza Tygellina rozsyłano pogłoski, że jakoby Neron szuka w tym sławy, aby założyć nowe miasto i nazwać je od swego imienia. Trzeba też nadmienić, że przed wielkim pożarem Rzym był podzielony na 14 dzielnic. Spośród nich jedynie cztery były nienaruszone, trzy były do gruntu zburzone, a w siedmiu pozostałych zachowały się nieliczne resztki budynków — zniszczone lub na poły spalone.

Popiersie Nerona na obrazie autorstwa Abrahama Janssensa. Grafika prezentuje cesarza Nerona z pyzatą twarzą, odzianego w cesarskie szaty, z zielonym wieńcem laurowym na głowie. Neron jest kluczową postacią w historii Wielkiego Pożaru Rzymu
Neron, Abraham Janssens, fot. Ralf Roletschek, domena publiczna

Straty

Niełatwo byłoby ustalić ilość pałaców, domów czynszowych i świątyń, które utracono wskutek działania pożaru. Najdawniejsze pomniki kultury: świątynia poświęcona Lunie przez Serwiusza Tulliusza, wielki ołtarz i świątynia dedykowana Herkulesowi Pomocnemu przez Arkadyjczyka, Ewandra, przybytek Jowisza Statora wzniesiony przez Romulusa, pałac królewski Numy Pompiliusza i świątynia Westy z penatami ludu rzymskiego były doszczętnie spalone. W płomieniach zniszczone zostały także bogactwa i cuda greckiej sztuki oraz stare i autentyczne pomniki geniuszu pisarskiego. Ich strata była niepowetowana.

Neron wykorzystał sytuację budując nowy pałac — tzw. Złoty Dom (Domus Aurea). Zadziwiać w nim miały nie tyle drogie kamienie i złoto, ile pola, stawy i jak na odludziu – „tu lasy, tam otwarte przestrzenie i widoki”. Kierownikami prac budowlanych zostali Sewerus i Celer. Nie brakowało im pomysłowości i odwagi. Przyrzekli wykopać żeglowny kanał od Jeziora Awernyńskiego aż do ujścia Tybru, wzdłuż pustynnego wybrzeża albo poprzez stojące w drodze góry. Neron był zwolennikiem niewiarygodnych przedsięwzięć, dlatego też silił się, aby przekopać sąsiadujące z Awernem wzgórza. Niestety nie udało się zrealizować tego celu.

Pocztówka Quo vadis Neron opiewający pożar Rzymu, autor wzoru Franz Rosler, domena publiczna

Odbudowa miasta i reformy Nerona

Części starożytnego Rzymu nieobjęte pożarem odbudowano nie jak po pożarze galijskim w 390 r. p.n.e., (bez planu i ładu), lecz z regularnymi szeregami domów, z szerokimi ulicami, z ograniczoną wysokością budynków, z otwartymi dziedzińcami i z portykami dodanymi dla osłony fasady domów czynszowych. Właśnie te portyki cesarz Neron obiecał wybudować za własne pieniądze, a dziedzińce oczyszczone z gruzów oddać właścicielom. Wyznaczył również nagrody podług stanu i zasobów majątkowych. Określił również czas, w ciągu którego należało wykończyć pałace i domy czynszowe, aby otrzymać nagrody. Neron zarządził, aby gruzy składowano w Bagnach Ostyjskich, a okręty, które dowoziły Tybrem zboże, odpływały załadowane rozwaliną. Rozkazał również, by budynki budowano z kamienia gabińskiego lub albańskiego (bez użycia belek do pewnej wysokości), gdyż ten rodzaj kamienia nie dopuszczał ognia. Ponadto woda, pobierana bez ograniczeń przez ludzi prywatnych, miała otrzymać dozorców. W ten sposób jej dopływy — obfitsze i liczniejsze — były przeznaczone na użytek publiczny. Odtąd każdy miał mieć w pogotowiu narzędzia do gaszenia ognia. Z rozkazu cesarza zniesiono także wspólne ściany. Każdy budynek miał być odtąd obwiedziony własnymi murami.

Neron oglądający pożar Rzymu" autorstwa Carla Theodora von Piloty, około 1861.. Na obrazie widzimy cesarza Nerona na tarasie z panoramicznym widokiem na płonący Rzym. Wyraża fascynację i zadowolenie, co odzwierciedla powszechne przekonanie, że sam Neron wywołał pożar.wkoło niego przerażeni ludzie i żołnierze
Neron oglądający pożar Rzymu, Carl Theodor von Piloty, ok, 1861, źródło: www.reproarte.com (CC BY-SA 3.0)

Reformy Nerona zostały dobrze przyjęte przez lud rzymski ze względu na ich użyteczność. Przyczyniły się też do upiększenia miasta. Część ludzi jednak krytykowała nowe rozwiązania urbanistyczne cesarza, gdyż dawny plan Rzymu korzystniej wpływał na zdrowotność, ponieważ „ciasnota ulic i wysokość domów nie pozwalały się tak wdzierać żarom słonecznym”. Z kolei otwarte i szerokie, a w dodatku niechronione cieniem przestrzenie były wystawione na dokuczliwy skwar.

Starożytny Rzym w ogniu: Neron w cesarskich szatach stoi samotnie w budynku na wzgórzu, patrząc na pożar miasta. Na drugim planie, płomienie o różnych odcieniach czerwieni pochłaniają budynki miasta, przedstawiając dramatyczny obraz starożytnego Rzymu w płomieniach. Wielki Pożar Rzymu.
Kolaż - Grafika Komputerowa - Projekt Ksti

Prześladowanie

Po pożarze starano się przebłagać bogów i radzono się ksiąg sybillińskich, na podstawie których skierowano uroczyste modły do Wulkana, Cerery i Prozerpiny. Za pośrednictwem matron uproszono także łaskę Junony na Kapitolu i na najbliższym wybrzeżu morza. Ponadto zamężne niewiasty odprawiały uczty ku czci bogiń i jutrznie. Mimo tych zabiegów lud rzymski sądził, że pożar Rzymu został zlecony przez cesarza. W rezultacie Neron zdecydował się skierować oskarżenia w stronę chrześcijan z gminy rzymskiej. Rozkazał ich aresztować i torturować. Nie udowodniono im zbrodni podpalenia stolicy Cesarstwa Rzymskiego. Umierali rozszarpywani przez psy albo przybici do krzyży, albo byli żywcem podpalani, także nocami „służąc za nocne pochodnie”.

Obraz 'Pochodnie Nerona' autorstwa Henryka Siemiradzkiego z 1876 roku. Scena nocna. Na pierwszym planie widać Nerona, ubranego w bogate cesarskie szaty, otoczonego dworzanami. Cesarz obserwuje scenę egzekucji chrześcijan, którzy są spalani na stosach, służących jako 'pochodnie'. Ofiary, mężczyźni, kobiety i dzieci, są przedstawione w różnych postawach, niektóre z nich z podniesionymi rękami wydają się modlić. Tło obrazu jest ciemne, co kontrastuje z jasnym światłem płonących pochodni. Obraz znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Domena publiczna
Pochodnie Nerona, Henryk Siermiradzki, 1876, zbiory Muzeum Narodowego w Krakowie, domena publiczna

Neron na to widowisko ofiarował swój park i wydał igrzysko w cyrku, gdzie w przebraniu woźnicy mieszał się z tłumem lub stawał na wozie. Wobec takich okrucieństw w stosunku do chrześcijan wśród ludu rzymskiego obudziła się do nich litość. Neron zapoczątkował politykę prześladowania wyznawców Chrystusa.

Bibliografia:

Źródła

  • Suetonius Tranquillus Caius, Nero, [w:] De Vita Caesarum (Latin), ed. Ihm, Lipsiae 1907.
  • Tacitus Cornelius Publius, Annales (Latin), Perseus Digital Library, ed. D. Fisher, Oxford 1906.

Literatura

  • Bishop J. H, Nero: the Man and the Legend, London 1964.
  • Griffin M., Nero: the end of a dynasty, Batsford 1984.
  • Krawczuk A., Neron, Warszawa 1988.
  • Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich. Tom 1: Pryncypat, Warszawa 1986.
  • Prostko – Prostyński J. & Bralewski S. & Leszka J. M. & Kokoszko M., Neron, [w:] Słownik cesarzy rzymskich, Poznań 2001, s. 36 – 41.
  • Warmington B. H., Nero. Reality and Legend, London 1969.
Korektor: Bartłomiej Gajek

historyk, archiwista, współtwórca i redaktor naczelny portalu www.pregierz.pl. Zajmuje się przestępczością w epoce nowożytnej oraz historią Krakowa. Współpracował m.in. z twojahistoria.pl, "Mówią Wieki" i "Newsweek Historia".

Inne publikacje

Udostępnij ten artykuł na swoich profilach

Warto zobaczyć:

4 komentarze

  1. Gabriel

    Odpowiedź
    9 czerwca, 2023 at 23:08

    Dobrze opisanie sporo szczegółów
    To już kiedyś obniżali ceny na zboże po klęsce
    A u nas po powodzi chleb 3 razy drożej

  2. Artur

    Odpowiedź
    10 czerwca, 2023 at 10:30

    Bardzo dobry artykuł. Można dowiedzieć się ciekawych faktów. Serdecznie dziękuję. 🙂

  3. Janek

    Odpowiedź
    22 października, 2023 at 13:58

    Świetnie napisany artykuł. Brawa dla autora. Przedstawił bowiem mnóstwo ciekawych i skądinąd nieznanych faktów. Neron nie spalił Rzymu! 🙂

  4. Tomek

    Odpowiedź
    26 października, 2023 at 10:26

    Fachowo i przystępnym językiem napisany artykuł. Autorowi należą się słowa uznania za uważne przestudiowanie źródeł historycznych i literatury. 🙂

Podobał Ci się tekst?

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Może Cię zainteresować:

Średniowiecze

Symbolika i sztuka, czyli wilkołaki i demony w kościołach

Obraz miał pierwszeństwo przed słowem; tak było dawniej, ale także współcześnie jest ten trend zauważalny. W początkach naszej państwowości dzieła sztuki miały ogromną rolę przekazywania wiedzy, treści i znaczeń symbolicznych. O nich właśnie postaram się opowiedzieć w tym krótkim tekście.

Czytaj więcej »
Współczesność

Alcatraz – wyspa, więzienie i słynna ucieczka

Skalista wyspa u wybrzeży San Francisco. Słońce, morze i wszechobecna sól. Dzisiaj miejsce to jest chętnie odwiedzane przez turystów, którzy chcą zobaczyć na własne oczy słynne więzienie o zaostrzonym rygorze. Zapoznajmy się w takim razie z historią tego miejsca i opisem ucieczki więźniów – Franka Morrisa i braci Anglinów. Czy rzeczywiście się udała?

Czytaj więcej »
Nowożytność

Szubienica, pal, garota. Przegląd kar w dawnej Rzeczypospolitej

Popełnienie przestępstwa niosło za sobą nieuchronność postawienia przed sądem. Spisane prawo (ale także zwyczajowe) zawierało opisy popełnionych przestępstw oraz konsekwencji im odpowiadającym. Znajdziemy je m.in. w kodeksie cesarza Justyniana Wielkiego, statutach Kazimierza Wielkiego i Carolinie. Poniżej postaram się zwięźle przytoczyć kilka głównych punktów procesu i rodzajów kar w Rzeczypospolitej późnego średniowiecza oraz nowożytności.

Czytaj więcej »
Skip to content