Mutylacja jest formą kary, która polega na trwałym usunięciu lub okaleczeniu pewnych części ciała sprawcy, jako represja za popełnione przestępstwo. Była ona stosowana w różnych okresach historycznych i w różnych kulturach. Jej głównym celem było zadanie cierpienia, upokorzenie i wykluczenie skazanego z społeczeństwa.

Historia kar mutylacyjnych sięga starożytności. Szerokie ich zastosowanie przewidywał m.in. Kodeks Hammurabiego. Kary takie wykonywano u Sumerów i Asyryjczyków. Później przejęli je zwolennicy proroka Muhammada. Po dziś dzień w krajach przestrzegających religijnego prawa islamskiego zwanego szariatem (głównie Arabia Saudyjska), za pierwszą kradzież grozi obcięcie prawej dłoni, a za drugą – lewej stopy. W europejskim kręgu kulturowym okaleczenia stosowano od czasów przedchrześcijańskich i występowały one w kodeksach. Zaczęto odchodzić od nich w okresie Oświecenia, które przyniosło głęboką humanizację i złagodzenie procedur karnych. Okaleczenia stosowano w dalszym ciągu np. jako karę dla zbiegłych niewolników na terenach, gdzie niewolnictwo istniało, jednak nie były to kary nakładane oficjalnie przez sądy.

W Europie stosowano różne rodzaje okaleczeń, w zależności od okoliczności. Nie zawsze ofiarą padali pospolici przestępcy, ale też osoby mające na sumieniu przewinienia natury obyczajowej, a nawet stanowiące potencjalne zagrożenie dla władzy, chociaż nie bezpośrednio dla osoby panującej. Poniżej kilka przykładów, obejmujących przypadki, w których okaleczenie było jedyną karą, nie zaś elementem tortur poprzedzających wykonanie wyroku śmierci:

Obcięcie prawej ręki – najczęściej karano tak drobnych złodziei. Dłoń odrąbywano toporem, a ranę przypalano i opatrywano.

Obcięcie jednego, lub obojga uszu (w Polsce zwane szelmowaniem) – kara dla drobnych oszustów, awanturników i wandali. Często wymierzana po chłoście, przy pręgierzu.

Wybicie zębów – rzekomo stosowane za rządów Bolesława Chrobrego jako kara za łamanie postu.

Wyrwanie języka – stosowane wobec najcięższych bluźnierców i osób publicznie znieważających władze. Stosowane rzadko jako kara podstawowa, ze względu na wysokie ryzyko wykrwawienia.

Piętnowanie – wypalenie na skórze znaku symbolizującego popełnione przestępstwo. Mogło być poprzedzone chłostą. Piętnowano banitów przed wypędzeniem (wyświeceniem) z miasta. Stosowane za rozmaite przewinienia, od całkiem błahych, aż do przestępstw politycznych, np. w carskiej Rosji.

Kastracja lub emaskuslacja (usunięcie jąder lub jąder i prącia) – kara za cudzołóstwo lub perwersyjne praktyki seksualne, stosowane wobec przyłapanych na gorącym uczynku. Bywała stosowana wobec panujących, aby spowodować wygaśnięcie rodu, jak w przypadku Mieszka II.

Oślepienie – najsurowszy rodzaj okaleczenia. Surowością dorównujący karze śmierci i niekiedy stosowany w jej zastępstwie. Pozbawienie wzroku groziło zdrajcom i osobom uznawanym za konkurentów do władzy. Zawsze łączyło się z wysokim ryzykiem śmierci oślepianego.

Istnieją kraje, gdzie kary okaleczające wymierzane są po dziś dzień.  We wspomnianym Królestwie Arabii Saudyjskiej kary amputacyjne wykonuje się publicznie i bez znieczulenia, ale ukaranemu natychmiast udzielana jest pomoc medyczna. W innych krajach stosuje się anestezję, a kary amputacyjne wykonuje się w warunkach szpitalnych. W 2004 roku w Iranie pewien mężczyzna oblał kwasem twarz kobiety, powodując u niej utratę wzroku i poważne oszpecenie twarzy. Podczas rozprawy, zaatakowana zażądała, by sprawcę oślepiono. Do wykonania kary jednak nie doszło, ponieważ  ostatecznie ofiara skorzystała z prawa przebaczenia, które ocala sprawcę nawet w obliczu wyroku śmierci. Międzynarodowe konwencje zabraniają dziś stosowania tortur i kar mutylacyjnych i zakaz ten jest respektowany (przynajmniej oficjalnie) przez ponad 90% państw.

Opracowanie: Redakcja oraz Mikołaj Szymaniak