Nie masz czasu przeczytać? Posłuchaj wersji audio!
Inkwizycja kojarzy się nam głównie z takimi krajami jak Hiszpania i Portugalia. Mało kto wie, że działała ona również w Indiach. Na jej temat pod koniec XVII wieku została napisana książka, której autorem był niejaki monsieur Gabriel Dellon.
Więzień Inkwizycji wydaje książkę
Gabriel Dellon był znanym lekarzem. Owocem jego zamiłowań pisarskich była jeszcze inna książka, w której opisywał swoje podróże po Indiach. Przedmiotem tego artykułu są jednak Indie, poddane władzy Inkwizycji. Zobaczmy jak ten kraj wielu bogów i bogiń, w którym wielką popularność ma kult bóstwa śmierci (czarnej Kali), przyswoił narzuconą mu katolicką strukturę, pochwalającą śmierć i zniszczenie.
Pierwsze wydanie książki Dellona było w języku francuskim. Zgodę na publikację, godzącą przecież w jedną ze struktur potężnego Kościoła Katolickiego, wydał sam król Francji. Autor zdecydował się na publikację opisu sposobów działania Inkwizycji również w Anglii. Publikacja w języku angielskim miała za zadanie pokazać mieszkańcom Albionu, czym jest i jak działa organizacja. Autor książki chwalił przy tym Anglię jako kraj, w którym chronione są prawa związane z wolnością sumienia. Rzeczywiście, już w II połowie XVII wieku król Jakub II wydał Deklarację Wolności Sumienia, na mocy której chroniono prawa wyznaniowe mniejszości religijnych. Działania Inkwizycji i prześladowania religijne na terenie Anglii, za wyjątkiem tych, które zaserwowała protestantom królowa Maria Tudor, były znacznie mniej „skuteczne” od podejmowanych przez Inkwizycje hiszpańską…
Poczucie moralnego obowiązku
Dellon, wyczulony na punkcie wartości związanych z dobrem publicznym, uważał że napisanie książki jest jego obowiązkiem. Czytając ją, warto zwrócić uwagę na fragment, świadczący zarówno o paraliżującym oddziaływaniu zastraszania, które reprezentował Kościół Katolicki, jak i na to, jak silny autorytet miała w owym czasie ta organizacja:
Bałem się zszokować czytelników i złamać przysięgę milczenia i strach ten był łatwo we mnie umacniany przez pobożne, lecz bojaźliwe osoby, które miały takie samo zdanie, jeśli chodzi o ten temat, co ja. Lecz inne osoby, nie mniej pobożne niż tamte, które wydawały się bardziej racjonalnie myślące, przekonały mnie w końcu, że wiele osób jest zainteresowanych tym, by poznać dobrze działania Trybunału; że ich opis mógłby być nawet przydatny samym inkwizytorom, gdyby wiedzieli, jak wyciągnąć z niego korzyści dla siebie (…).
Innymi słowy, autor daje do zrozumienia, jak bardzo groźne jest wydanie książki i próbuje zabezpieczyć się przed ewentualnymi konsekwencjami. Być może Czytelnik zastanawia się, dlaczego mowa o zmowie milczenia, wszak Dellon był ofiarą, a nie sprawcą. Chodziło o to, że hiszpańska inkwizycja wymagała ślubów milczenia od ludzi, których niszczyła, by sposoby jej działania nie były znane i by ewentualne przyszłe ofiary nie wiedziały, czego mogą się spodziewać. Budziło to dodatkowy postrach.
Przyczyny aresztowania pana Dellona w Indiach
Problemy z Inkwizycją dla autora książki zaczęły się w mieście Daman w Indiach Wschodnich, wchodzącym wówczas w skład dominium portugalskiego. Inkwizycja zaczęła interesować się mounsierem Dellonem, ponieważ nie spodobał się rządcy Manuelowi Hurtado de Mendozie, który miał być o niego zazdrosny i szukał sposobów pojmania go. Chodziło o wpływową kobietę z towarzystwa, którą Dellon odwiedzał! Dellon pomagał pani de Pereirze w chorobie, przez co stał się jej faworytem – otrzymywał upominki i zdobył prawo do przebywania w wynajmowanym przez nią domu. Tego nie mogli znieść zazdrośni o pozycję społeczną rywale, którzy naciskali na to, by został on czym prędzej aresztowany przez Inkwizycję. Z tej relacji wygląda na to, że prześladowano człowieka, którego rozwój i zdobywanie wpływów uznano za zagrażające. Innym, bezpośrednim powodem prześladowania, była rozmowa przeprowadzona przez Dellona z dominikaninem. Trzeba tu koniecznie dodać coś bardzo ważnego – autor relacji bardzo interesował się Pismem Świętym i cechowala go wielka otwartość na zawieranie nowych znajomości, a jednym z ulubionych sposobów spędzania wolnego czasu było prowadzenie dyskusji, w tym tych związanych z wiarą. Taki ktoś nie mógł nie przyciągać uwagi Inkwizycji, której głównym zadaniem było egzekwowanie monopolistycznej postawy na kwestie związane z wiarą. Uwielbiający dyskusje i noszący ze sobą Pismo Święte Dellon wyraźnie mącił.
We wspomnianej wcześniej rozmowie z mnichem katolickim, która doprowadziła do złożenia donosu, Dellon zacytował Pismo Święte. Usłyszawszy cytat, którego jego rozmówca nawet nie zdarzył dokończyć, mnich zerwał się jak poparzony i poszedł wprost do siedziby Świętego Oficjum. W konsekwencji rozmowy został potem oskarżony o podważanie ważności i roli chrztu, udzielanego przez przedstawicieli kościoła katolickiego.
O tym, że Inkwizycja atakowała również po prostu za szczere, zdroworozsądkowe wypowiedzi, mówi następujący fragment relacji:
(…) odwiedził mnie jeden z moich sąsiadów i widząc krzyż na mojej poduszce, powiedział do mnie: monsieur, pamiętaj by zasłaniać ten symbol, jeśli będziesz kiedyś z kobietą w łóżku; zwracaj na to uwagę! Odpowiedziałem mu na to: jak to jest, że uważasz, że tym sposobem schowasz się przed Bogiem? Czy uważasz, że te rozwiązłe kobiety, które są między wami, po tym, jak zamknęły szkaplerze i skrzyneczki z relikwiami, myślą, że mogą bez żadnej obawy oddać się wszystkim możliwym ekscesom? Przestań, panie, miej bardziej dostojne mniemanie o Bogu, i zrozum, że mały kawałek lnianego płótna nie może zakryć naszych grzechów przed Bogiem, który przenika nawet sekrety naszego serca? W gruncie rzeczy, czym jest ten krucyfiks, jak nie kawałkiem kości słoniowej?
Trzeba tu zaznaczyć, że Inkwizycja miała bardzo dobrze rozwiniętą siatkę szpiegowską. W Portugalii i na terytoriach jej podległych konstytuowała np. prawo, które kazało pod groźbą ekskomuniki donosić wszystkim o wszelkich rozmowach, które wydawały się podejrzane. Dellon nie nosił szkaplerza i nie chciał kłaniać się obrazom, co rownież zostało odnotowane. Takie to były przyczyny aresztowania mounsiera Dellona. Miało to miejsce 24 sierpnia 1673 roku.
red. KDS
Bibliografia:
Dell S., The Unsuccessful Inquisition in Tudor England, The Gettysburg Historical Journal, article 5, vol. 13, May 2014.
Dellon G., The History of the Inquisition, as it is exercised at Goa, Pittsburgh R. Patterson & Lambdin, Pittsburg, 1819.
Free Speech History, freespeechhistory.com
Aleksandra Liszka
Korektor: Kamila D. Szymczak
historyk, absolwent UJ. Zgłębia dzieje relacji polsko-węgierskich w średniowieczu. Prowadzi blog historyczny "Comes Palatinus Hungariae". Interesuje się także historią eksperymentów medycznych. Tematyka początków psychiatrii nie jest jej obca.